Maak een plan

voor PO en VO | bijgewerkt op 2 november 2023

Of het nu gaat om thuiszittende leerlingen, nieuwkomers of leerlingen met een beperking, een goede voorbereiding op afstandsonderwijs is belangrijk. Op deze pagina lees je daarom meer over welke stappen je kunt doorlopen, welke scenario’s je mogelijk tegenkomt en doe je inspiratie op met tips.

Op deze pagina vind je:

Stappenplan onderwijs op afstand

Dit stappenplan is bedoeld om jou als school op weg te helpen bij het bedenken van flexibele oplossingen, bij het maken van een plan, en bij het voorbereiden op onderwijs op afstand.

We hopen dat dit stappenplan ook inspiratie biedt voor de langere termijn en voor een meer flexibele kijk op het onderwijs. Lees hierover meer in het Kennisnetartikel: ‘Flexibel het nieuwe schooljaar in: zo kiest u de ideale mix

We onderscheiden zes stappen om tot een degelijk plan te komen. De stappen zullen soms door elkaar heen lopen, en soms ook weer terug bewegen. We geven voorbeelden en suggesties, maar er zijn zoveel smaken en opties dat de school zelf een keuze moet maken op basis van visie, ambitie en mogelijkheden. Zorg daarom voor een plan van aanpak, draaiboek of protocol waarin al deze stappen beschreven staan.

Hieronder kun je een format voor een plan van aanpak downloaden. Op basis van deze stappen kun je jouw eigen maken:

Het stappenplan

Stap 0: reflectie en evaluatie

Hoe krijgen de ervaringen met onderwijs op afstand een plek in de school? Veel teams willen dat graag met elkaar bespreken, om cyclisch het onderwijs (op afstand) te blijven ontwikkelen en te blijven leren van de verschillende situaties. Daarom hebben we een vragenlijst ontwikkeld. Deze draagt bij aan een gestructureerde aanpak van de reflectie met jouw team op de ervaringen met onderwijs op afstand. De lijst bestaat uit vier onderwerpen die een nauwe relatie met elkaar hebben: focus, het primair proces, vorm en volgen, en sturing.

De vragen zijn ontleend aan het denkmodel ‘Dimensies van Onderwijs’ van Machiel Karels van Wij-leren.nl, dat start bij de waarom-vraag van onderwijs. Het model kan helpen bij het evaluatiegesprek, omdat iedere school zichzelf op de schaal van leerstofgericht tot kindgericht kan plotten. Natuurlijk hoef je de vragenlijst niet in zijn geheel met het hele team te behandelen. Maak keuzes voor onderwerpen die toch al ter discussie stonden, of waarvan je denkt dat er in de komende tijd aandacht aan moet worden besteed. Het model zorgt er in ieder geval voor dat je een totaaloverzicht hebt van de dimensies van onderwijs: van ambitie naar uitvoering naar resultaat.

Waarderend Onderzoeken

Een andere manier van evalueren en vooruitkijken is volgens de methode ‘Waarderend Onderzoeken’. Kennisnet en de PO-Raad hebben een handreiking ontwikkeld om dit gesprek binnen teams te ondersteunen.

Onderzoek

Daarnaast is het goed om te kijken naar wat je van anderen kunt leren over les op afstand en wat al bekend is uit onderzoek. Zo blijkt uit een rapport van de Kennisrotonde van het NRO dat succesfactoren van afstandsleren zijn: communicatie, flexibiliteit en autonomie (zie ook Onderzoek).

Instrumenten

Voor scholen die aan de slag willen met een ontwikkelvraag over online leren, is door Voortgezet Leren een aantal instrumenten ontwikkeld waarmee je online leren kunt observeren en evalueren.

Belangrijke onderwerpen rondom het welzijn van leerlingen tijdens om rekening mee te houden tijdens een evaluatie ? Ontwikkelingspsycholoog ontwikkelde een gratis onderwijscollege die je kunt gebruiken om leerlingen te leren omgaan met een crisis. Voor leerkrachten in de hogere klassen van het basisonderwijs en het gehele middelbare onderwijs.

Wat heb je gemist tijdens de periode van onderwijs op afstand om te kunnen zorgen voor sociale veiligheid? School & Veiligheid geeft je, op basis van verschillende artikelen, handvatten om in te zetten wanneer nodig.

Stap 1: beschrijf de situaties

Als eerste is het van belang de verschillende situaties te beschrijven: waar moeten we ons allemaal op voorbereiden? Dit kun je bijvoorbeeld in een brainstormsessie doen. Hieronder beschrijven we een aantal situaties waarop je je kan en moet voorbereiden.

Situatie 1: de leerling is niet op school

Deze situatie is van toepassing op individuele leerlingen of kleine groepen leerlingen die onderwijs op afstand krijgen. Er wordt van scholen verwacht dat zij ook voor deze leerlingen op adequate wijze voldoende onderwijs geven en sociale contacten ondersteunen.

Voor leerlingen met een kwetsbare gezondheid is in verband met corona een handelingskader opgesteld door het Steunpunt Passend Onderwijs, met daarin tips, vragen en antwoorden en handreikingen. Meer informatie voor deze groep leerlingen is te vinden op de website van Ziezon.

Onderdeel van deze situatie is de mogelijkheid dat er meer dan een leerling thuiszit. Het is aan de school een juiste balans te vinden tussen onderwijsdoelen en uitvoerbaarheid. Dit kan betekenen dat de school de ambitie moet bijstellen (zie stap 2) of moet overstappen op een andere situatie.

Zie ook het praktijkvoorbeeld van Stichting Katholiek Onderwijs Breda:

Situatie 2: de helft van de leerlingen (uit een groep/klas) zitten thuis, maar zijn niet ziek

Deze situatie kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer een groot deel van de leraren afwezig is of zodra het onderwijs overgaat op code rood volgens het Draaiboek Covid-19.

De helft van de leerlingen krijgt onderwijs op school en de andere helft van de leerlingen krijgt onderwijs op afstand.

Net als bij de andere situaties heb je ook nu als school een ambitie of doelstelling nodig. Ook hiervoor geldt de afweging tussen het vinden van een juiste balans tussen mensen, middelen en ambitie (zie Stap 2 en Stap 3). Het is niet verplicht om een combinatie te bieden tussen fysiek en online onderwijs. Er kunnen ook opdrachten en bijvoorbeeld werkboeken meegegeven worden. Bepaal in dat geval wel op welke manier dagelijks het sociale contact tussen leraar en klasgenoten wordt verzorgd. Vaste momenten zoals bij het starten en/of afsluiten van de schooldag kunnen aangegrepen worden om dagelijks het contact met de leerlingen als groep te onderhouden.

Evalueer tijdig wat voor de school succesvol was de afgelopen covid jaren en stem daar haalbare onderwijsdoelen op af. Houd daarbij rekening met kwetsbare groepen leerlingen (zij gaan wel volledig naar school) en voldoende tijd en ruimte voor de emotionele ontwikkeling van alle leerlingen. Een code rood situatie zal weer veel impact hebben op de meeste leerlingen.

Een variant op deze situatie is dat de leraar óók thuiszit. In dat geval moet het voor alle betrokkenen duidelijk zijn wat er van ze wordt verwacht, nu leerlingen én leraar thuiszitten. Stel eventueel tijdelijk de onderwijsdoelen bij (pdf).

De laatste variant van deze situatie is dat leerlingen thuiszitten en dat de leraar ziek is. Ook dan moet het voor alle betrokkenen duidelijk zijn wat er van ze wordt verwacht, en hoe de lessen (en/of regelmatige contactmomenten) in aangepaste vorm kunnen doorgaan. Dit vraagt bijvoorbeeld om een flexibele samenwerking met ouders, invallers voor de klas of andere medewerkers van de school. De evaluaties van het vorige schooljaar kunnen daarbij helpen.

Situatie 3: de leraar is niet op school, maar kan wel werken

Ook voor deze situatie geldt dat je als school je doel bespreekt: wat willen we minimaal bereiken in deze les(sen)? Indien de school ervoor kiest de lessen in de klas door te laten gaan terwijl de leraar thuis in contact is met de klas, moet er in de klas altijd een (onderwijs)assistent (OOP), collega of een betrokken ouder (met VOG) aanwezig zijn om orde te houden en digitale ondersteuning te bieden. Denk bijvoorbeeld aan het zorgen voor de videoverbinding en het fungeren als doorgeefluik tussen leraar en klas. De onderwijsassistent in de klas zal digitaal vaardig en ook onderwijskundig onderlegd moeten zijn.

Ook bij Situatie 3 is er de mogelijkheid dat er meerdere leraren thuiszitten. Houd dus ook hier rekening met de capaciteit van de school voor het continueren van de lessen.

Zie ook het praktijkvoorbeeld van Stichting Katholiek Onderwijs Breda:

Meerdere scenario’s tegelijk van toepassing

Natuurlijk kunnen zich ook meerdere scenario’s tegelijk afspelen. In dat geval kun je de scenario’s eerst apart in een stappenplan uitwerken, en daarna controleren hoe de scenario’s op elkaar van invloed zijn.

Bijvoorbeeld: een leerling volgt thuis onderwijs op afstand en vervolgens moet ook de leraar in quarantaine. Wordt dan van een invalleraar verwacht dat deze de leerling die thuiszit onderwijs op afstand geeft? Hoe zorg je dat een invalleraar weet hoe een les op afstand moet worden ingevuld?

Stap 2: Bepaal je onderwijsdoelen en kies positie

Het is de taak van elke school om dagelijks goed onderwijs te verzorgen zodat alle leerlingen leren wat ze moeten leren. Doordat bovenstaande scenario’s afwisselend en gelijktijdig aan de orde kunnen zijn, is het van belang om te weten welke belemmerende factoren er per situatie bestaan.

Vervolgens bepaal je per situatie een nieuwe, haalbare doelstelling en maak je dit zo concreet mogelijk. SLO geeft concrete suggesties voor het prioriteren van leerdoelen. Ook zijn verschillende manieren waarop je kennis en vaardigheden kunt versterken in je onderwijs. Op de vakportaal pagina’s van SLO vind je relevante informatie en bruikbare producten per vakgebied.

TULE beschrijft Tussendoelen en Leerlijnen voor alle kerndoelen in het primair onderwijs, per twee jaren: groep 1-2, 3-4, 5-6 en 7-8. Bij deze leerlijnen zijn voorbeelden ontwikkeld van hoe je in de praktijk aan deze tussendoelen kunt werken.

De aangepaste doelstelling op schoolniveau moet wel aansluiten bij de beschikbare mensen en middelen, afgezet tegen de verschillende lesonderdelen:

Op basis van de doelstelling op schoolniveau kunnen ook specifiekere aanpassingen per bouw/leerjaar, per niveau en per vakgebied nodig zijn. Bepaal met elkaar of je deze onderverdelingen wenselijk vindt. Zo ja, vul die dan in en bespreek ook onderwijsinhoudelijke thema’s. Denk hierbij aan: de cognitieve ontwikkeling, de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van de leerling. Daarnaast is het goed om na te denken over wat je online en wat je offline doet.

Stap 3: ict-randvoorwaarden op orde

Indien de school ervoor kiest de leerling de lessen zoveel mogelijk te laten volgen, is het van belang deze onderwijsdoelsteling te concretiseren met behulp van de ict-randvoorwaarden. Er moet beleid zijn, een draaiboek of protocol, de infrastructuur moet op orde zijn (zie ook Ict-infrastructuur), de leerling en leraar moeten digitaal vaardig zijn en de leermiddelen moeten aansluiten bij de doelstelling.

Inmiddels zijn we doordrongen van de complexiteit en onderlinge relaties van onderwijs op afstand (alignment). Het gaat er dus om dat je een goed beeld moet hebben van de volgende digitale onderdelen:

Zie ook het praktijkvoorbeeld van Stichting Zaam interconfessioneel voortgezet onderwijs. Zij ontwikkelden een handreiking voor een gedragscode. De code zorgt voor afspraken rond het waarborgen van de online veiligheid van leerlingen en leraren. Stichting Zaam deelt deze gedragscode graag met je ter inspiratie voor het ontwikkelen van je eigen gedragscode.

Stap 4: check onderwijsdoel en inhoud

Op basis van de inventarisatie van randvoorwaarden is het belangrijk als school opnieuw te kijken naar de onderwijsdoelen: is dit voor ons haalbaar met onze randvoorwaarden? Zo nee, kunnen we nu nog iets ondernemen om de randvoorwaarden op orde te krijgen? Dan kan dit een plek krijgen in de to-do-lijst. Kun je sommige randvoorwaarden niet meer op orde krijgen? Dan zul je opnieuw moeten kijken naar de onderwijsdoelen per scenario en dit moeten bijstellen naar wat wel haalbaar is.

Wees je ervan bewust dat je het plan (voor code rood) wat je gezamenlijk hebt opgesteld, gaandeweg altijd moet bijstellen en verbeteren. Zorg ervoor dat je elke week de tijd neemt om met elkaar te reflecteren op de afgelopen week. Is het onderwijs gelukt zoals je voor ogen had? Werken de logistieke keuzes? Wat wil je de komende week gaan aanpakken en verbeteren en wat zijn je successen (zie ook Teamcommunicatie). Houd bovenal in de gaten dat er voldoende aandacht is voor het persoonlijke contact en dat de werkbelasting voor de collega’s behapbaar blijft (zie ook Personeelsbeleid op afstand).

Stap 5: Algemene randvoorwaarden op orde

Denk bij het maken van een plan van aanpak ook nog aan de volgende randvoorwaarden:

Stap 6: Heldere communicatie

Vanzelfsprekend is het van belang goed te communiceren met alle betrokkenen zodra een van de situaties, en met name code rood uit het Coronadraaiboek, in werking treedt. Dit kan al uitgebreid beschreven worden in de schoolgids, waar indien nodig in de communicatie met ouders naar verwezen kan worden. Stem de teksten rond de eerste communicatie goed af in het team en met de MR. Dit scheelt veel tijd in de latere uitvoering.

Deel je ervaringen

Tot slot is het belangrijk ook te leren van anderen. Heb je zelf nog een goede tip of suggestie voor het organiseren van onderwijs op afstand? Laat het ons weten via het loket.

Meer tips

Terug